پرسش :

آیا جهنم بر روی زمین بنا نهاده شده است و بهشت در آسمان؟

پاسخ :
بعد از اثبات موجود بودن بهشت و جهنم، یکی از بحث های مربوط به آن، مکان بهشت و جهنم است. این سؤال از قدیم الایام و حتی در بین پیروان سایر ادیان، مطرح بوده است.
در برخی از روایات آمده است که مردی یهودی از امام علی (ع) پرسید: بهشت و جهنم در کجا واقع شده اند؟، فرمود: "بهشت در آسمان و دوزخ در زمین است." [1]
به راستی؛ بهشت و جهنم در کجا واقع شده است؟
از آن جا که بحث بهشت و جهنم و صحبت از وسعت، مکان و کیفیات آن؛ مربوط به عالمی غیر از عالم ماده است، شناخت مسائل آن نیز از طریق اخبار غیبی، آیات و روایات است.
درباره اصل وجود بهشت و جهنم، آیات و روایات متعددی وجود دارد. [2] درباره مکان بهشت و جهنم آنچه برخی از علما از روایات استفاده کرده اند؛ این است که بهشت فوق آسمان های هفت گانه و جهنم در زمین هفتم قرار دارد. [3]
اما آیا منظور از آسمان و زمین در این گونه روایات معنای ظاهری آن است یا نه؟ چیزی نمی دانیم. در قرآن، آسمان به معانی مختلفی آمده است:
الف. آسمان مادی
قرآن کریم در بسیاری از موارد واژه ی سما (آسمان) را معنای مادی آن به کار برده است که مصادیق و معانی متعددی از آن اراده می شود از جمله:
1. آسمان به معنای جهت بالا: «اصلها ثابت و فرعها فی السماء»؛ مانند درخت پربرکت و پاکیزه که ریشه آن در زمین ثابت و محکم است و شاخه ‎ های آن به آسمان کشیده شده است. [4]
2. آسمان به معنای جوّ اطراف زمین: «و نزلنا من السماء ماءً مبارکاً»؛ و از آسمان آب مبارکی را فرو فرستادیم». [5]
3. آسمان به معنای مکان سیارات و ستارگان: «بزرگوار آن خدایی که در آسمان برج ‎ ها مقرر داشته و در آن چراغ روشن خورشید و ماه تابان را روشن ساخت». [6]
ب. آسمان به معنای معنوی:
قرآن کریم در بسیاری از موارد واژه سما (آسمان) را به معنای معنوی آن به کار برده است که از آن نیز مصادیق و معانی متعددی اراده می شود از جمله:
1. آسمان به معنای مقام قرب و مقام حضور که محل تدبیر امور عالم است: «اوست که امر عالم را از آسمان بسوی زمین تدبیر می ‎ کند». [7]
2. آسمان به معنای موجود عالی و حقیقی: [8] «روزی ‎ تان و آنچه به شما وعده داده می ‎ شود در آسمان قرار دارد». [9]
در مورد مکان بهشت و جهنّم اختلاف نظر است:
1 . در آسمان ها است، چون قرآن خبر از معراج پیامبر اسلام (ص) به آسمان ها مى دهد و مى فرماید: «عندها جنّة المأوى، بهشت جاویدان نزد سدرة المنتهى است، همان نقطه اى که برترین مکان آسمان است» [10]
2 . بهشت و جهنّم مادى نیست تا نیازى به مکان داشته باشد. لذا با برپایى قیامت طومار زمین و کرات آسمانى در هم پیچیده مى شود، ولى بهشت و جهنّم موجود بوده و به حال خود باقى است.
3 . بهشت و جهنّم در درون و باطن این جهان قرار دارد. [11]
نتیجه: همان طور که بیان کردیم، چون این مسائل مربوط به عالمی غیر از عالم ماده است، و در آیات و روایات به _هر دلیل_ اشاره واضحی به آن نشده است، بنابراین؛ نمی توان نظر قاطعی درباره آن داد.

پی نوشتها:
[1] دیلمی ، ارشاد القلوب، ترجمه رضایی،ص 178.
[2] سایت مقالات علمی ایران، جعفر سبحانی.
[3] بحار الانوار،ج8، ص 205.
[4] ابراهیم، 24.
[5] ق، 9.
[6] «تبارک الذی جعل فی السماء بروجاً و جعل فیها سراجاً و قمرا منیراً» (فرقان، 61)
[7] «یدبّر الامر من السماء الی الارض» (سجده، 5)
[8] ر.ک: معارف قرآن، استاد مصباح یزدی، (انتشارات در راه حق، قم، 1367 ش)، ص 234؛ و ر.ک: پژوهش در اعجاز علمی قرآن، دکتر محمد علی رضایی اصفهانی، انتشارات مبین، رشت، چ 1، 1380، ج 1، ص 134.
[9] «و فی السماء رزقکم و ما توعدون» (ذاریات، 22) با اسفاده از سؤال 1756 (سایت: 1851).
[10] نجم، 15.
[11] نک:پایگاه پرسمان قرآنی.
منبع: www.islamquest.net